Ilısu Barajı'ndan etkilenecek canlı türleri

Ilısu Barajı'nın tamamlanması halinde
bundan etkilenecek canlı türleri

KUŞLAR

Tavşancıl (Hieraaetus fasciatus)

Açıklama
Tavşancıl, boyu 55-65 cm.ye ulaşabilen büyük bir yırtıcı kuştur. Beyaz gövde altı kanat altındaki geniş siyah şerit ve koyu renkli kuyruk ucu ile zıtlık gösterir. Üstten beyaz sırtı belirir. Genci üstten kahverengi, alttan kestane kızılıdır. Süzülürken ve dönerek yükselirken kanatlarını düz tutar. Ayaklar ve gözler, sarıdır. Tavşancıl yemek konusunda pek seçici değildir ve avını canlı yakalar. Tavşancıl olarak bilinen Boneli Kartalının Hasankeyf ve Güçlükonak'ta ürediği bilinir. Hasankeyf'teki yuvalanma alanı nehirden 40-43 metre yükseklikte iken, Güçlükonak'taki tavşancıl çifti 30 metre gibi daha alçak bir bölgede üremeyi tercih eder*.

Habitat
Geçtiğimiz on yıllarda sayılarında önemli miktarlarda azalmalar meydana gelen Tavşancıllar Akdeniz manzarasının tipik yırtıcı kuşlarından biridir. Ormanlık ve çoğunlukla kayalık dağlarda yaşar. Kışın daha açık arazilerde bulunur. Genellikle bir ağaç veya kayalıkta yaptığı yuvasına 1-3 yumurta bırakan yerleşik üreyen bir kuştur.

Korunma Durumu
IUCN Küresel Kırmızı Listesine göre düşük riskli (LC)
Türkiye Ulusal Kırmızı Listesine göre tehlike altında (EN)

Tehditler
Dicle nehrinin kayalıklarında hala üremekte olduğu bilinen iki tavşancıl çifti de (bölgedeki tüm tavşancıl nüfusu bu iki çiften ibaret ve bu Türkiye'deki tavşancıl nüfusunun yüzde 6'sını oluşturuyor) yuvalanma alanları sular altında kalacağı için sonsuza dek yok olacak. Proje yeniden gözden geçirilmediği sürece bu tür için durumu değiştirecek bir önlem alınabilmesi mümkün görünmüyor.

Kızıl Akbaba (Gypus fulvus)

Açıklama
Örtü tüyleri kızıl kahverengi olan kızıl akbabaların telekleri ise siyahtır. Çıplak gibi görünse de baş kısımları beyaz renklidir. Boynu küçük tüylerle kaplı olan kızıl akbabanın yakası beyaz kabarık tüylerden oluşur. 14 kiloya kadar ulaşabilen ve kanat genişlikleri de yaklaşık 265 m.ye kadar varabilen kızıl akbabalar oldukça cüsseli hayvanlardır. Ortalama 30 yıl yaşayabilirler. 55 yaşında olan örnekleri de bulunmuştur. Saatte 160 km hızla uçabilen bu canlılar eğer yiyecek arıyorlarsa hızlarını 40 veya 75 km/saat'e kadar düşürürler. Uçarken kaslarını kullanmak yerine hava akımlarından faydalanarak havada süzülürler. Koku alma duyuları gelişmiş olan bu hayvanlar avlandıktan sonra kendilerini temizleme özelliğine sahiptirler.

Habitat
Tür, Avrupa'nın, kuzey Afrika'nın ve Asya'nın sarp kayalık ve uçurumlarında bulunur. Kızıl akbaba, dağların uçurum kenarlarında ve bazen de sahil kenarlarında koloni halinde ürerler. Çoğunlukla yerleşik yaşayan kuşlardır. Yuvalarını uçurum kenarlarına, sarp yerlere yaparlar. Genellikle tek yumurta yumurtlar ve üzerinde kuluçkaya yatarlar. Yiyecek için çok uzun mesafelerde yolculuk yapabildikleri için, özellikle kış aylarında bu akbabaları yerleşkelerinin daha alçak bölgelerinde de görmek mümkün olabilir. Hala üremekte olduğu bilinen tek kızıl akbaba kolonisi (25-30 çift) Güçlükonak yakınlarındaki Dicle Vadisinde yerleşmiş durumda.

Korunma Durumu
IUCN Küresel Kırmızı Listesine göre Düşük Riskli (LC)
Türkiye Ulusal Kırmızı Listesine göre Düşük Riskli (LC)

*Dünya Doğayı Koruma Birliği'nin Cenevre'de 13 Eylül, 2007'de yaptığı açıklamaya göre; tükenme tehdidi altındaki 1217 kuş türünün başında kızıl akbaba geliyor.

Tehditler:
Güçlükonak yakınlarında yerleşik olan kızıl akbaba kolonisi, yuvalanma alanları sular altında kalacağı için tamamen yok olacak. Bu alan Türkiye'deki kızıl akbaba nüfusunun yüzde 10'unu oluşturan koloninin bilinen tek üreme alanı. Proje yeniden gözden geçirilmediği sürece bu tür için durumu değiştirecek bir önlem alınabilmesi mümkün görünmüyor.

Küçük Akbaba (Neophron percnopterus)

Açıklama
Sivri kafalı, kama şeklinde kuyruklu, küçükçe bir akbaba olan Küçük Akbaba çok çeşitli yerlerde dağınık halde yaşar ve özellikle güney Avrupa, kuzey Afrika ve batı ve güney Asya'da görülürler. Yaşadıkları bölgenin iklimine göre yarı göçmen olabilirler. Eğer bir küçük akbaba yaşadığı yerde kışı geçirebiliyorsa göç etmez. Oldukça küçük olmasından dolayı bu akbabalar soğuk hava koşullarına uyum sağlayamazlar. Kanatlarını düz tutarak süzülür. Erişkinin rengi kirli sarımsı ya da grimsi-beyaz, yüzü ise sarıdır. Gün ışığındaki uçuşu sırasında bembeyaz parlar, uçuş telekleri siyahtır ancak gövdesi krem rengi görünebilir. Genci koyu kahverengi, kuyruğu kama şeklinde, gagası incedir.

Habitat
Küçük akbabalar genellikle dağlık, kayalık veya tepelik bölgelerde, alçak arazilerde, düz çayırlıklarda veya yarı çöl alanlarda yerleşirler. Zaman zaman insan yerleşimlerine yakın yerlerde görülürler. Bu kuşlar yuvalarını kayalıkların çıkıntı ya da oyuklarına yaparlar. Bu nedenle Hasankeyf bu avcı kuşlar için inanılmaz cazip bir yerleşim alanı. Türün Dicle sel havzası ve Güçlükonak ile Taşkonak'taki kayalıklarda ürediği biliniyor.

Korunma durumu
IUCN Küresel Kırmızı Listesine göre Tehlike Altında (EN)
Türkiye Ulusal Kırmızı Listesine göre Tehlike Altında (EN)

*IUCN'in soyu tehlikede olan kuşları belirleyen kırmızı listesinde, Hindistan'da yakın zamandaki hızlı nüfus azalmasıyla ve de Avrupa'da sürekli nüfus azalmasının (geçtiğimiz üç kuşak boyunca neredeyse %50) ardından tehlike altındaki kuşlar arasında ilk sıralarda yerini aldı. Bunların üzerine Afrika'nın çeşitli yerlerine dağılmış olan küçük akbabalar da çeşitli tehditlerden dolayı devamlı bir yok oluş ile karşı karşıya. Benzer bir hızlı nüfus azalması da Orta Doğu'daki küçük akbabalarda yaşanıyor. (%50-75 arası olduğu tahmin ediliyor)

Tehditler
Hasankeyf yakınlarında bilinen iki yuva, yuvalanma alanı sular altında kalacağı için yok olacağı gibi, Ilısu baraj projesinin küçük akbabalar üzerindeki olası toplam etkisini değerlendirmek mümkün değil; çünkü bu türün Hasankeyf'teki yuvalanma ve yerleşim yerleri ile ilgili gerekli araştırmalar yapılmış değil. Bununla beraber, kayalıklarda yuvalanan diğer kuşlar gibi, küçük akbabalar içinde proje yeniden düzenlenmediği sürece koruma önlemi alınabilmesi mümkün değil.

Küçük Kerkenez (Falco naumanni)

Açıklama
Bu kuş, yırtıcıların küçük bir türüdür. 27-33 cm boyunda, 63-72 cm kanat genişliğindedir. Erkekler gri baş ve kuyruklu, bayağı kerkenezin erkeğine benzerdir, ancak sırtında koyu renkli benekleri yoktur. Dişiler ve genç kuşlar, akrabalarından daha açık renklerdedir.

Habitat
Küçük kerkenezler Akdeniz'den güney Asya'ya, Çin'e ve Bangladeş'e kadar olan bölgelerde bulunur. Afrika ve Pakistan'da kışlarını geçirir. Kuzey dağılım bölgelerindekiler nadir olarak yerleşik kalır. Yuvalarını topluca binalara, uçurumlara ya da ağaç deliklerine yaparlar.

Korunma durumu
IUCN Küresel Kırmızı Listesine göre Hassas (VU)
Türkiye Ulusal Kırmızı Listesine göre Düşük Riskli (LC)

Tehditler
Hasankeyf'te bulunan küçük kerkenez topluluğu ve diğer bölgelerdekil neredeyse tüm küçük kerkenezler (bölgede üreyen toplam küçük kerkenez nüfusunun %50'sine denk düşüyor) yuvalanma alanları sular altında kalacağı için tamamen kaybedilmiş olacaklar. Diğerleri gibi bu tür içinde proje yeniden gözden geçirilmediği sürece bir koruma önlemi tanımlamak mümkün değil.

Bataklık Kırlangıcı (Glareola pratincola)

Açıklama
Avrupa, güneybatı Asya ve Afrika'nın daha ılık parçalarında bulunur. Göçmendirler, tropikal Afrika'da kışı geçirirler ve üreme sahasının kuzeyinde nadirdirler. Büyüklükleri 24-28 cm kanat açıklıkları ise 60-70 cm.dir. Havayla ilgili beslenmeye adapte olan kısa bir gagası, kısa bacaklar, uzun sivri uçlu kanatlar, uzun çatallı bir kuyruğu vardır.

Habitat
Bataklık kırlangıcı Avrupa'nın güney kesimlerinde yaşar. Bu kuşlar suya yakın çamurlu, kısa veya dağınık otların bulunduğu alanlarda yerleşir. Körfezlerin tuzlu bataklık kesimlerinde ve nehirlerin denizle döküldüğü yerlerde, göllerde ürerler; yoğun bitki örtüsünün yoğun olduğu alanlardan kaçınırlar.

Korunma Durumu
IUCN Küresel Kırmızı Listesine göre Düşük Riskli (LC)
Türkiye Ulusal Kırmızı Listesine göre Düşük Riskli (LC)

Tehditler
Bataklık kırlangıcının yaşadığı alanlar çok sıcak olduğu için yaşamı sürdürebilme oranı çok düşüktür. Bu kuşların yaşayabilecekleri alanlar gittikçe azaldığı için, özellikle Avrupa'da nüfusları ciddi biçimde azalmakta. Halihazırda 100-200 çift bataklık kırlangıcı Ilısu baraj projesinin sular altında bırakacağı Bostancı çevresindeki çakıl adacıklarda üremekte. Bu rakam Dicle nehri boyunca ürediği bilinen bataklık kırlangıcı nüfusunun tamamını, Türkiye'deki nüfusunun %3'ünü ve de tüm Avrupa'daki bataklık kırlangıcı nüfusunun %1'ini oluşturuyor. Dicle nehri yapay olarak kontrol edileceği için, bataklık kırlangıçlarının üredikleri bu adalar; bu kuşlar için uygun yuvalanma alanları olmaktan çıkacaktır. Fırat nehri boyunca buna benzer pek çok ada, Birecik barajı inşa edildikten sonra benzer nedenlerle bu tür kuşlar için üreme alanı olma özelliğini yitirmiştir. Ilısu baraj projesi yeniden düzenlenmediği sürece, bu tür için de, diğerlerinde de olduğu gibi koruma önlemleri alınması mümkün olmayacaktır.

Büyük Kızkuşu (Vanellus indicus)

Açıklama
Büyük Kızkuşları 35 cm.ye varan uzun boyları ile büyük kıyı kuşlarındandır. Bu kuşların sarı bacakları ve kırmızı gagaları vardır. Gaga ucu ise siyah renktedir. Gagadaki kırmızılık göze kadar gider ve gözün etrafını da çevreler. Kuyruğundaki uçarken göze çarpan siyah ve beyaz bant diğer kız kuşlarından ayırıcı diğer faktördür. Güney Asya'da ürediği bilinmekle birlikte, Türkiye sınırları içerisinde sadece Cizre'de ürediği gözlenmiştir. Tüm Avrupa'da sadece Türkiye'de üremektedir.

Habitat
Bu tür iyi sulanmış açık kırsallarda, sürülü arazilerde, otlak alanlarında, göl ve göletlerin kurumuş yataklarında veya çevresinde ikili ya da üçlü gruplar halinde görülürler. Büyük Kızkuşlarına ormanların açıklıklarında, yağmur sularının doldurduğu çöküntü alanlarında da rastlamak mümkündür. Büyük Kızkuşları üremek için bataklık ve benzeri tatlı su havzalarını tercih eder. Bu kuşlar yumurtalarını kazılmış çukurlara veya çöküntülere bırakırlar.

Korunma durumu
IUCN Küresel Kırmızı Listesine göre Düşük Riskli (LC)
Türkiye Ulusal Kırmızı Listesine göre Hassas (VU)

Tehditler
Büyük Kızkuşları, Bataklık Kırlangıcı ile aynı yaşam alanlarını kullanır. Bu kuşların kuzeydeki nüfusu, yuvalanmasına uygun alanları su altında bırakacağı için Ilısu baraj projesinden doğrudan etkilenecek. Öte yandan, Bostancı bölgesindeki büyük kızkuşları su rejimindeki hızlı dalgalanmalar yüzünden tamamen yok olacak. Birdlife International 2004 verilerinde, bu kuşların nüfus yoğunluğunda baraj inşaatlarının neden olduğu yaşam alanı kayıplarından dolayı yakın gelecekte ciddi bir azalma öngörüyor. Eğer baraj projesi hayata geçerse, bu kuşların tüm Türkiye ve Avrupa'daki varlıkları sonsuza kadar yok olacak. Ilısu baraj projesi yeniden düzenlenmediği sürece, bu tür için de, diğerlerinde de olduğu gibi koruma önlemleri alınması mümkün olmayacaktır.

Alaca Yalıçapkını (Ceryle rudis)

Açıklama
Boyları 25 cm.ye kadar varabilen büyükçe kuşlardırlar. Genellikle nehir ve göl kıyılarındaki delik, oyuk ve çöküntülerde yuvalanırlar. Yerleşiktirler, çoğu göç etmez. Mevsimlik hareketleri vardır. Gürültülü bir kuştur, yaşam sahası içinde fark edilirler. Alaca yalıçapkını esas olarak balıkçıldır ancak kabuklular ve suda yaşayan büyük böceklerde avladıkları yiyecekler arasındadır. Tuzlu ve tatlı sularda avlanabilirler.

Habitat
Alaca yalıçapkınları yerleşik kuşlardır ve özellikle büyük nehirler boyunca yaşarlar, aynı zamanda nehir deltalarındaki diğer sulak alanlarda da bu kuşlara rastlamak mümkündür. Bu türe en çok Fırat nehri boyunca rastlanmakla beraber, Seyhan ve Ceyhan ve Köyceğiz gölü deltası da dahil olmak üzere Türkiye'nin diğer kıyı kesimlerinde de sıkça görülürler.

Korunma durumu
IUCN Küresel Kırmızı Listesine göre Düşük Riskli (LC)
Türkiye Ulusal Kırmızı Listesine göre Kritik-Yok Olmak Üzere (CR)

Tehditler
Alaca yalıçapkınları kumsal sığlıklar gibi su kenarlarındaki alanlarda yaşarlar. Birdlife International 2004 verileri gösteriyor ki geçtiğimiz 15 yılda bu kuşların Türkiye'deki nüfusunun %80'inden fazlası yok oldu. Alaca yalıçapkınlarının Fırat nehri boyunca yaşayan nüfusu büyük baraj inşaatlarından ve de kıyı habitat alanlarının kaybedilmesinden dolayı ciddi anlamda tükenmiş durumda. Dicle nehri bu türün Türkiye ve Avrupa'daki sayısı az temel üreme alanlarından biridir ve türün Avrupa'da kalan nüfusunun %20'si Dicle nehri boyunca yaşamaktadır. Eğer Ilısu baraj projesi hayata geçerse, alaca yalıçapkınlarının Türkiye ve Avrupa'daki son temel üreme alanı da sonsuza dek yitirilmiş olacak. Ilısu baraj projesi yeniden düzenlenmediği sürece, bu tür için de, diğerlerinde de olduğu gibi koruma önlemleri alınması mümkün olmayacaktır.

Gökkuzgun (Coracias garrulus)

Açıklama
İnce yapılı, küçük karga boyutunda bir kuştur. Sıklıkla teller ya da alçak ağaçlar üzerinde bulunur. Gagası kalın ve koyu, kuyruğu kısa ve kare, kanatları ise oldukça uzun ve küt uçludur. Açık turkuaz mavisidir. Alt tarafı daha yeşil ve yaz başında parlaktır. Sırtı açık kızıldır. Uçuşta köşeli kanadının parlak mavi, mor ve siyah renklerini gözler önüne serer. Gencinin kış giysisi daha mattır.

Habitat
Gökkuzgunlar ağaçlarda, kayaların veya binaların ön taraflarındaki deliklerde yuva yaparlar. Genellikle açık ya da yarı açık alanlarda, alçak ağaçların dallarında ya da tellere konmuş halde beslenirler. Avrupa'da kendi üreme alanlarında gökkuzgunlar ılıman, güneşli alçak arazilerde görülürler. Yaşam alanı olarak çok sık olmayan okaliptüs ormanları veya çam korulukları, çalılıkları, bostanları ve tarım alanları gibi engin kırsal kesimleri tercih ederler.

Korunma durumu
IUCN Küresel Kırmızı Listesine göre Tehlike Altında (NT)
Türkiye Ulusal Kırmızı Listesine göre Hassas (VU)

Tehditler
Gökkuzgunların Hasankeyf'teki nüfusunun yuvalanma alanları baraj suları altında kalacağı için yok olacağı bilinmekle beraber, Ilısu baraj projesinin bu tür üzerindeki bütünlük etkisini değerlendirmek çok zor; çünkü bu kuşların bölgedeki varlığı ile ilgili yeterince araştırma ve veri mevcut değildir.

Küçük sağan (Apus affinis)

Açıklama
Küçük ebabiller küçük boyları, beyaz kuyruk sokumu ve kırlangıç gibi kısa kuyruklarıyla kolayca tanınırlar. Sadece uçan böceklerle özellikle uçan karıncalarla, arılarla, eşek arılarıyla beslenirler.

Habitat
Genelde kayalık yarlarda be boğazlarda yuva kurarlar. Besin için çok geniş alanlarda yayılış gösterirler. Küçük ebabiller kayalık duvarlarda küçük koloniler kurar, burada yuvalarını birbirine yakın yaparlar.

Korunma durumu
IUCN Küresel Kırmızı Listesine göre Düşük Riskli (LC)
Türkiye Ulusal Kırmızı Listesine göre Tehlike Altında (EN)

Tehditler
Hasankeyf'te yaşayan kolonilerin yeri biliniyor ve bu yuvalar Ilısu Barajı ile sular altında kalacak. Bu kuşun bölgedeki toplam nüfusunun araştırması yapılmadığı için barajın toplam etkisini belirlemek güç. Yine de proje revize edilmeden bu kuşa verilecek zararın önlenmesi olası değil. Küçük ebabil nüfusunun Türkiye ve Avrupa nüfusunun en az %10'u proje sonucunda etkilenecek.

Kocagöz (Burhinus oedicnemus)

Açıklama
Ürkek açık kahverengi bir yer kuşudur. Bacakları uzun ve açık renktir. Gözü büyük ve sarıdır gaga dibi çok daha belirgin sarı yüzü beyazımsıdır. Boyu 35-50 santimetredir. Taşlık arazilerde yaşar. Genelde uzun ayakları ile uçmaya gerek duymadan hızlı bir şekilde yürüyerek avlanır. Kuşlar içerisinde en hızlı yürüyenlerdi, çok mecbur kalmadıkça uçmaz. Yuva yakınında yuvayı korumak amaçlı davranışları oldukça agresiftir.

Habitat
Genellikle sulak alanların çevresindeki bozkır tarla ve kısa bitkilerin bulunduğu ortamlarda gözlenebilir. Genellikle böcek, kurtçuk ve solucanlarla beslenir ve de geceleri avlanır.

Korunma Durumu
IUCN Küresel Kırmızı Listesine göre Düşük Riskli (LC)
Türkiye Ulusal Kırmızı Listesine göre Hassas (VU)

Tehditler
Türkiye'de bu kuşlar için gerekli yaşam alanları son yıllarda azaldığından nüfusları tehlike altına girmiştir. Ilısu Barajı yapılırsa Dicle Nehri boyunca bulunan nüfusları zarar görecektir.

Kızılca Kuyrukkakan (Oenanthe xanthoprymna xanthoprymna)

Açıklama
Büyük bir bölgeye yayıldığı bilinmekle beraber türün nüfusu tam olarak bilinmemektedir. Afrika'da 240,000 km²'lik bir alanda yaşadığı tahmin edilmektedir. Avrupa nüfusunun 4,200-14,000 birey olduğu tahmin edilmektedir*. Küresel nüfusu henüz belirlenememiştir. Türün Türkiye'de Dicle Nehri çevresinde yaşayan bir alt türü olduğu tespit edilmiştir.

Habitat
Açık ve kayalık alanlarda özellikle tepelerin üst yamaçlarında yuvalar.

Korunma Durumu
IUCN Küresel Kırmızı Listesine göre Düşük Riskli (LC)
Türkiye Ulusal Kırmızı Listesine göre Hassas (VU)

Tehditler
Türkiye'e sadece 100 çift üremektedir. Ancak Asya'daki dağlarda daha büyük nüfusları bulunmaktadır.

*BirdLife International in prep.

Toy (Otis tarda)

Açıklama
Asya ile iç ve güney Avrupa'da yaşar. Avrupa nüfusunun çoğu yerlidir fakat Asya'dakiler kışı güneyde geçirir. Bu büyük kuşun erkeği dünyada uçabilen en ağır kuştur. Yetişkin bir erkek birey 1,1 metre yüksekliğinde, 2,4 metre kanat uzunluğunda ve yaklaşık 12 kilogram ağırlığındadır. Yaşam alanları daraldığı için bu kuşun nüfusu azalmaktadır.

Habitat
Açık çayırlıklarda yaşar, aynı zamanda kendisine zarar vermeyen geniş tarım alanlarında da görülür. Genelde yavaş adımlar atar ve kaçarken uçmak yerine yürümeyi tercih eder. Özellikle kış döneminde sosyal bir türdür. Tohum, böcek ve kurbağa gibi diğer küçük canlılarla beslenir.

Korunma Durumu
IUCN Küresel Kırmızı Listesine göre Hassas (VU)
Türkiye Ulusal Kırmızı Listesine göre Hassas (VU)

Tehditler
Doğu Avrupa, Rusya ve iç Asya'da alanların bölünmesi ve sonradan ortaya çıkan alan kullanımı değişimleri bu türün nüfusunu önemli ölçüde değiştirmiş ve önümüzdeki 10 yılda %30'ndan fazlasının hızla azalacağı görülmektedir. Türkiye'deki doğu nüfusu Bismil, Cizre ve Silopi'de kışlamaktadır.

BALIKLAR

Cobitis kellei

Açıklama
Tatlı su balığıdır. Bismil Ovası'nın batısında Dicle Nehri üzerindeki Göksu Çayı'na endemiktir. Büyüklüğü en çok 4,6 santimetredir. 1,4 ile 4,4 yıl süresince nüfusu iki katına çıkabilir. Başı orta uzunluktadır. Zihinsel organları gelişmiştir.

Habitat
Tatlı ve durgun sularda yaşar. Ovipardır, yumurtlayarak ürer.

Korunma Durumu
IUCN Küresel Kırmızı Listesine göre henüz Değerlendirilmedi (NE)

Tehditler
Bu balığın dünyadaki tüm yaşam alanı Göksu Çayı ile sınırlıdır ve başka bir alanda yaşadığına dair bir kayıt bulunmamaktadır. Bu nedenle, Ilısu Barajı yaşam alanını ve nehrin eko-sistemini değiştireceğinden bu balığı tehdit etmektedir.

Schistura chrysicristinae

Açıklama
Bismil Ovası'nın batısındaki bir kaç küçük çaya endmik bir tatlı su balığıdır. 15 ay sonunda nüfusunu ikiye katlayabilir.

Habitat
Tatlı ve durgun sularda yaşar.

Korunma Durumu
IUCN Küresel Kırmızı Listesine göre henüz Değerlendirilmedi (NE)

Tehditler
Bu balığın dağılımı Dicle Nehri üzerindeki birkaç çaydan ibarettir. Dünyada ve bölgede başka bir dağılımı yoktur. Bu nedenle, Ilısu Barajı yaşam alanını ve nehrin eko-sistemini değiştireceğinden bu balığı tehdit etmektedir.

MEMELİLER

Çizgili Sırtlan (Hyaena hyaena)

Açıklama
Bacakları, gövdesi ve başında siyah çizgiler bulunur ve tamamı gri kahverengi tüylerle kaplıdır. Burnu ve kulakları siyahtır. Boyun ve omuzlarında orta uzunlukta yelesi bulunur. Tehdit hissettiğinde yelelerini yaklaşık %38 daha büyük gösterebilir. Yaşam ömrü 10-12 yıldır. Türkiye'de sayıları son yıllarda hızla azalmıştır.

Habitat
Çizgili sırtlan, çayırlıklar, açık çalılıklar özellikle engebeli arazilerde yaşar. Çoğunlukla geceleri aktiftir, gündüzleri gölgeli kayalıklar veya küçük mağara girişlerinde dinlenir. Kaplumbağa, kirpi, domuz gibi memelilerin yanı sıra kendini insanlarla karşı karşıya getiren keçi, koyun ve at gibi evcil hayvanlarla da beslenir. Aynı zamanda böcek ve fare gibi küçük hayvanlar ile meyve de yer.

Korunma Durumu
IUCN Küresel Kırmızı Listesine göre Tehlike Altında (NT)
Türkiye Ulusal Kırmızı Listesine göre Hassas (VU)

Tehditler
Yaşam alanlarının yok olması ve insan baskısı nedeniyle nüfusu azalmaktadır. Barajın bir bariyer etkisinin olmasının yanı sıra yaşam alanının kaybolması ve nehrin kenarındaki dinlenme v e üreme alanlarının sular altında kalması çizgili sırtlan için tehlike oluşturmaktadır. Bu tür alanda daha detaylı çalışılmalıdır.

Karakulak (Caracal caracal)

Açıklama
Erkek bireyleri yaklaşık 13-18 kilogramdır ancak dişisi daha küçüktür. Uzun, püsküllü ve siyah kulaklarından kolayca tanınır. Karakulak ismini de buradan almıştır. Kulakları avını kolayca bulabilmesi için 20 farklı hücre tarafından kontrol edilir. Afrika ve batı Asya'da yaşar.

Habitat
Kuru alanlar ve ormanlık arazilerin yanı sıra çöllerde yaşar. Besini ceylan gibi büyük memelilerden kuşlara kadar çeşitlilik gösterir. Havaya zıplayıp pençeleriyle kuşları yakalayabilir.

Korunma Durumu
IUCN Küresel Kırmızı Listesine göre Düşük Riskli (LC)
Türkiye Ulusal Kırmızı Listesine göre Hassas (VU)

Tehditler
Yoğunluk ve kapladığı coğrafi alan temel alındığında karakulağın toplam nüfus büyüklüğünün 50,000 yetişkin bireyden oluştuğu ancak rahatsız edildiği ve habibat ve avının azalması sonucunda nüfusunun azaldığı görülmektedir.

Vaşak (Lynx lynx)

Açıklama
Vaşak, Avrupa'dan Sibirya'ya uzanan bir bölgede yaşayan orta büyüklükte yırtıcı bir kedidir. Vücut uzunluğu 80-130 santimetre yerden omuzlarına kadar olan yüksekliği ise 70 santimetredir. Yabani tavşan, tavşan, kemirgen, tilki ve karaca gibi hayvanlarla beslenir. Bir zamanlar Avrupa'da yaygın olan vaşak, 20nci yüzyılın ortalarında özellikle iç ve batı Avrupa'da yok olmuştur.

Habitat
Avrupa ve Sibirya boyunca özellikle ormanlık alanlarda toynaklı hayvanların bol olduğu ormanlık alanlarda yaşar. İç Asya'da daha açık ormanlık alanlarda bulunur. Küçük toynaklı hayvanlar vaşağın ana besininidir, toynaklı hayvanlar nadirse aynı zamanda küçük memelilerle de beslenir*.

Korunma Durumu
IUCN Küresel Kırmızı Listesine göre Tehlike Altında (NT)

Tehditler
Avının ve ormanların traşlanması sonucunda yaşam alanlarının azalması nedeniyle vaşağın nesli tükenmektedir. Yoğunluk ve coğrafi dağılımı temel alındığında+ 50,000'den az yetişkin bireyin kaldığı ve nüfusun da azaldığı görülmektedir.

*Nowell and Jackson 1996.
+Nowell and Jackson 1996, reitenmoser et al. 2000

Su Samuru (Lutra lutra)

Açıklama
Avrupa, Asya ve Afrika'da yaşar. Avrupa'da bir zamanlar yaygın olan bir memeli türü idi. Afrika ve Asya'daki orijinal dağılımı tam olarak bilinmemektedir. Besini çoğunlukla balıktan oluşur ancak aynı zamanda kuş, böcek, kurbağa, kabuklular ve bazen küçük memelileri de yer. Su samuru besin bulabildiği sürece kirlenmemiş tatlı suyun, göllerin, çay ve nehirlerin bir göstergesidir.

Habitat
Yüksek ve alçaktaki göllerde, nehir, çay, sazlıklar, subasar ormanlar ve kıyılar gibi sulak alan özelliği gösteren alanlarda yaşar. Özellikle kıyılardaki yaşamı temiz tatlısuyun göstergesidir.

Korunma Durumu
IUCN Küresel Kırmızı Listesine göre Tehlike Altında (NT)

Tehditler
İnsan müdahalesi nedeniyle su samurlarının yaşadığı sulak alanlar büyük tehdit altındadır. Kanalizasyon, bitki örtüsünün kaybolması, baraj inşası, drenaj, balık çiftliklerinin faaliyetleri ve bunun gibi insan müdahaleleri su samuru nüfusunun düşmesine neden olmaktadır.

SÜRÜNGENLER

Yumuşak Kabuklu Fırat Kaplumbağası (Rafetus euphraticus)

Açıklama
Sadece Türkiye, Iran, Irak ve Suriye'de var olan Yumuşak Kabuklu Fırat Kaplumbağası hem suda hem karada yaşayabilen endemik bir su kaplumbağasıdır. Türkiye'de sadece Fırat ve Dicle nehirlerinde yaşadığı belirlenen ve haklarında çok fazla bilgi bulunmayan bu kaplumbağanın boyu 68 santimetreye kadar ulaşır. Genç bireylerin zeytin yeşili kabuklarının üzerinde sarı, krem rengi veya beyaz benekler bulunur; fakat yetişkinlerin kabuklarında çizgiler bulunmaz, sadece koyu renk bir kaç kabartılı leke mevcuttur.

Habitat
Yumuşak Kabuklu Fırat Kaplumbağası oldukça sığ ve durgun nehir ve göletlerde ve sulak alanlardaki geçici havuzlarda yaşar. Su yatağına yakın, kumlu nehir kıyılarında yuvalanır. Yiyecek konusunda seçici olmayan hem etçil hem de otçul bir kaplumbağadır ve suya yakın yerlerde güneşlenmekten hoşlanır; ancak en ufak bir şüphe ya da rahatsızlıkta kendini suya atar. Yetişkin bireyler, 20 derecenin üzerindeki sıcaklıklarda aktiftirler.

Korunma Durumu
IUCN Küresel Kırmızı Listesine göre tehlike altında (EN)
Türkiye Ulusal Kırmızı Listesine göre tehlike altında (EN)

Tehditler
Yumuşak Kabuklu Fırat Kaplumbağası, 1996'da IUCN'in (International Union for Conservation of Nature - Uluslar arası Doğa Koruma Birliği) tehdit altındaki türler kırmızı listesine alındı. Su ısısındaki düşüşler türün yaşam fonksiyonlarını ciddi biçimde etkilediği için, kaplumbağanın yaşam alanlarında inşa edilecek bir baraj, bu endemik türün habitatına ciddi zararlar verecek ve de türün devamlılığını daha büyük tehlikeye sokacaktır. Büyük barajlar su kalitesinde, akış düzeninde ve yönünde temel değişikliklere neden olur ve uzun nehir yatakları boyunca türlerin yaşamasını olanaksız hale getirir. Barajların neden olduğu sellerden dolayı kumlu yuvalanma alanlarının kaybolması da türlerin yaşamı için ayrıca bir tehdit.

*Türkiye'nin güneydoğusundaki Fırat Nehri'nin üst kısımlarında yaşayan bir grup Yumuşak Kabuklu Fırat Kaplumbağası, nehrin 60 kilometre yukarısında kurulan bir baraj yüzünden su sıcaklığı 12,4 dereceye düştüğü için tehlike altına girmişti.

Çöl Varanı (Varanus griseus)

Açıklama
Bölgedeki en büyük kertenkeledir. Burun-kuyruk dibi uzunluğu 560-579 milimetre, kuyruğu ise 865-870 milimetredir. Kendisini sıcaktan koruyan çukurlarda yaşar, gerektiğinde yeterince derin olmayan çukurları kendi derinleştirir. Küçük kemirgen, kertenkele, yılan, örümcek ve böceklerle beslenir. Hindistan'dan Ortadoğu'yu kapsayan bölgede yaşar. Cizre çevresinde, nehir kıyısındaki alanlarda ürediği bilinmektedir.

Habitat
Çöl varanı seyrek bitki örtüsünün bulunduğu kumlu çöllerde ve bazen kayalık yamaçlarda yaşar.

Korunma Durumu
IUCN Küresel Kırmızı Listesine göre henüz Değerlendirilmedi (NE)
Türkiye Ulusal Kırmızı Listesine göre Hassas (VU)

Tehditler
Türkiye'de bilinen iki nüfusun biri Cizre bölgesindedir. Her iki nüfus da tarımsal faaliyetler ve yaşam alanlarının yok olması nedeniyle azalmaktadır. Ilısu Barajı'nın yapılması sonucunda nehir ekosisteminin değişmesi ve yaşam alanın azalması sonucunda buradaki nüfus dolaylı olarak olumsuz etkilenecektir.

KELEBEKLER

Küçük yalancı Apollo (Archon apollinaris)

Habitat
Küçük yalancı Apollo kelebeği karasaldır, tatlısu ve deniz ekosistemlerinde yaşar.

Korunma Durumu
IUCN Küresel Kırmızı Listesine göre Tehlike Altında (NT)
Türkiye Ulusal Kırmızı Listesine göre Tehlike Altında (EN)

Tehditler
1990 yılından bu yana Batı Anadolu'daki nüfusunun en az %25'inin yok olduğu tespit edilmiştir.

BİTKİLER

Dicle Nehri'nin kıyısında yaşayan ve küresel ölçekte tehdit altında olan 7 bitki türü bulunmaktadır. Tüm bu türler Türkiye'ye endemiktir ve dördü tek nokta endemikidir yani sadece tek bir alanda yaşayabilmektedir. Bunlardan iki tanesi -Trifolium batmanicum ve Verbascum globiferum- Ilısu Barajı'nın yapımı ile sular altında kalarak yok olacaktır. Tüm bu bitki türleri ve korunma durumları aşağıda listelenmiştir.

Takson Adı Türkiye'ye Endemik Dicle Nehri'nde tek bir noktaya endemik Kırmızı Liste Kriteri

Astragalus kirchhoffiae Evet Hayır Yok Olmak Üzere

Centaurea sclerolepis Evet Hayır Hassas

Cicer echinospermum Evet Hayır Hassas

Isatis mardinensis Evet Evet Tehlike Altında

Onosma davisii Evet Evet Tehlike Altında

Trifolium batmanicum Evet Evet Tehlike Altında

Verbascum globiferum Evet Evet Tehlike Altında

Kaynakça: Doğa Derneği
http://www.dogadernegi.org